Podstawą prawną określającą procedury dziedziczenia majątku w Polsce jest IV księga Kodeksu Cywilnego: Spadki. Zawarte w niej zapisy prawne wskazują, kto jest upoważniony do przejęcia majątku po osobie zmarłej, gdy nie pozostawiła ona po sobie testamentu. Majątek może zostać nabyty przez członków bliższej lub dalszej rodziny zmarłego albo – w przypadku braku spadkobierców – przez Skarb Państwa.
Na wstępie należy rozróżnić w dwa najważniejsze pojęcia:
- Spadkodawca – osoba zmarła, która daje spadek;
- Spadkobierca – osoba, która może otrzymać spadek.
Powołanie do spadku wynika z ustawy (tzw. dziedziczenie ustawowe, czyli na podstawie kodeksu cywilnego) albo z testamentu (tzw. dziedziczenie testamentowe). Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wtedy, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu albo gdy sporządził testament, ale osoby w nim wskazane nie chcą lub nie mogą dziedziczyć.
Dziedziczenie ustawowe
Kodeks Cywilny zobowiązuje do zachowania odpowiedniej kolejności spadkobierców. Udział w dziedziczeniu biorą dzieci, małżonek, rodzice zmarłego, rodzeństwo, dziadkowie, pasierb, a na samym końcu gmina, którą zmarły zamieszkiwał w dniu śmierci lub Skarb Państwa.
Ponadto mogą wystąpić jeszcze poniższe sytuacje, jeżeli chodzi o spadkobierców:
- Może dziedziczyć dziecko w chwili śmierci już poczęte pod warunkiem, że urodzi się żywe.
- Małżonek pozostający w separacji nie może dziedziczyć na podstawie ustawy (ale na podstawie testamentu już tak), a więc ta sytuacja dotyczy już prawomocnie orzeczonej separacji.
- Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia ustawowego również w przypadku, jeżeli spadkodawca (zmarły) wystąpił do sądu o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy (czyli tego małżonka, który ma być spadkobiercą), a żądanie to było uzasadnione – ta sytuacja od powyższej różni się tym, że sprawa o orzeczenie separacji lub rozwodu jest w toku. Aby taki małżonek został wyłączony od dziedziczenia, sąd musi wydać stosowne orzeczenie na żądanie każdego z pozostałych spadkobierców ustawowych, którzy mogą dziedziczyć w zbiegu z tym małżonkiem (a zatem nie każdy spadkobierca ustawowy oraz żaden spadkobierca testamentowy). Termin na takie żądanie wynosi 6 miesięcy liczone od dnia, w którym taki spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy, ale nie dłużej niż rok od śmierci spadkodawcy.
Odrębne zasady dziedziczenia ustawowego panują w przypadku osób przysposobionych. Jednakże z uwagi na możliwe sytuacje, jakie mogą w tym przypadku wystąpić, najlepiej skontaktować się z prawnikiem, a więc radcą prawnym lub adwokatem. Może się również okazać, że konieczne będzie przeprowadzenie tzw. działu spadku, a więc podzielenie poszczególnych dziedziczonych nieruchomości oraz ruchomości między spadkobierców.
Dziedziczenie testamentowe
Testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym, a zatem wola zmarłego stoi ponad zasadami Kodeksu Cywilnego. Testament określa zasady podziału majątku i można w nim wskazać jednego lub większą liczbę spadkobierców. Spadkodawca ma prawo dowolnie zmieniać testament bez zgody, wiedzy czy obecności spadkobierców.
Wyróżnia się trzy rodzaje testamentu:
- Notarialny – sporządzany u notariusza akt, którego oryginał pozostaje w kancelarii.
- Pisemny (holograficzny) – dokument sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę, opatrzony datą oraz podpisem.
- Ustny (allograficzny) – podczas wyrażania ostatniej woli spadkodawcy obecnych musi być 2 świadków oraz przedstawiciel administracji państwowej (burmistrz albo wójt). Należy sporządzić dokument, który opatrzony zostanie datą oraz podpisem spadkodawcy i wszystkich osób obecnych podczas sporządzania testamentu.
W sytuacjach zagrożenia życia może zostać także przyjęty testament szczególny, który – wyrażony w obecności 3 świadków – może nabyć moc prawną. Taki rodzaj testamentu ważny jest przez okres 6 miesięcy. Jeśli po upływie tego czasu spadkodawca nadal żyje, powinien ustanowić nowy akt ostatniej woli.
Spadkobierca po otwarciu testamentu może zrzec się części lub całości przypadającego mu spadku na rzecz innych spadkobierców. Jeśli wszyscy zgodni są odnośnie podziału spadku, do jego nabycia wystarczy wizyta u notariusza i sporządzenie odpowiedniej dokumentacji. W przypadku sporu o majątek zamarłego, konieczne będzie rozstrzygnięcie go drogą sądową.
Zobacz również: Jak dzielić spadek? Podstawowe zasady
